Hildo Krop: "Waar gaan we in het nieuwe jaar naar toe?"

Op 31 december staan ons weer een aantal oudejaarsconférences te wachten... Aan de vooravond van 1968 citeerde beeldhouwer Hildo Krop in zijn nieuwjaarswens de vader der oudejaarsconférence Wim Kan, met diens vraag die in het huidig tijdsgewricht niets aan actualiteit heeft ingeboet (maar die je natuurlijk elk jaar opnieuw kunt stellen). Daarbij voegde hij een hoogdruksel, hoogstwaarschijnlijk een linosnede, van 22x14,5 cm (hxb), met een nogal revolutionaire uitstraling. Niet voor niets stond het jaar 1968 op het punt van beginnen. Als toegift voegde hij ook nog een lang gedicht in het Frans toe van Jacques Prévert, getiteld Fleurs et Couronnes, dat ik u verder zal besparen. Wél sluit ik mij, als suppoost van Grafiek-nl, van harte aan bij de woorden van Mien en Hildo Krop: "wij wensen u het allerbeste".

Hub Levigne: "Een vrolijk kerstfeest"

In vroeger tijden was het niet ongebruikelijk om een grafisch kunstenaar in de arm te nemen voor het ontwerp van een persoonlijke kerst- of nieuwjaarsgroet. Het hier getoonde prentje is daarvan een voorbeeld. De opdrachtgever was ene Fr. Donckers, van wie mij niets bekend is, behalve dat hij Levigne ook enkele exlibrissen op zijn naam heeft laten maken. De kerstwens is een kopergravure van 9x7 cm (hxb), die door de kunstenaar met de hand van kleur is voorzien. Linksonder bevindt zich de datering "'32" en de signatuur.

Jan van Doorn: "Vluchtelingen"

Deze prent toon een gezin op de vlucht; ze lopen terneergeslagen tussen de bomen, de man lijkt een karretje voort te duwen. De datering (linksonder) is 1947, maar een dergelijk tafereel kan tot op heden nog dagelijks aanschouwd worden. Wat dat betreft zit er niet veel schot in. Zo tegen de kerst toch iets om even bij stil te staan... Deze houtsnede meet 24,8x12,4 cm (hxb); in de benedenmarge bevindt zich de nodige informatie: signatuur, datering, de vermelding "houtsnede", de oplage-aanduiding "14/20" en de titel, alles in potlood.

Heino Brüll: "Zoon Saffier"

Opnieuw een portret van de hand van Heino Brüll, dit keer van zijn zoon Saffier. Het is een linosnede zonder veel details, maar met krachtige lijnen en vlakken. Deze prent heeft een formaat van 22x18 cm (hxb) en is gedateerd "'78". Verder vinden we in de benedenmarge de vermeldingen "proefdruk", de titel, "e/d" (= eigen druk), signatuur en datering, alles in potlood.

Wim Zwiers: Jonge vrouw

Zo'n 60 jaar geleden maakte Wim Zwiers deze wat hij noemt papier-lithografie. Ik heb eigenlijk geen idee wat ik mij daarbij moet voorstellen: papier i.p.v. steen? De meegedrukte tekst geeft aan dat deze prent werd gemaakt bij gelegenheid van de 9e N.E.K.-reünie (N.E.K. = Nederlandse Exlibris Kring), die op 29 december 1958 plaats vond ten huize van de kunstenaar, destijds woonachtig in Rotterdam. In diezelfde tekst is sprake van een oplage van 40 exemplaren. Vreemd genoeg draagt dit exemplaar nummer 43... Het geheel meet 24x19,5 cm (hxb).

Jan Battermann: Portret Theun de Vries

Jan Battermann heeft verscheidene portretten in deze stijl gemaakt, dit is er een van de bekende Friese auteur Theun de Vries (1907-2005). De Vries schreef meer dan 100 boeken, waarvan Het meisje met het rode haar en Stiefmoeder Aarde waarschijnlijk de bekendste zijn. Deze houtgravure meet 15,7x12,4 cm (hxb); oplage en datering zijn mij niet bekend.

Charles Eyck: Heiligenprentje 1

Charles Eyck is natuurlijk vooral ook bekend als katholiek kunstenaar: hij heeft vele kerken voorzien van muurschilderingen, kruiswegen, gebrandschilderde ramen en wat dies meer zij. Voor het kleine werk draaide hij ook zijn hand niet om, getuige de map met gelithografeerde heiligenprentjes die in 1932 het licht zag. De inhoud daarvan wordt beschreven in het colofon van die map (zie hieronder), waarin sprake is van "touché", hoewel 'touche' volgens mij juister is. In het Duits heet dit 'Tusche'. Het hier getoonde prentje (9x6 cm, hxb) verbeeldt de wonderbare visvangst of een ander avontuur op het Meer van Galilea. 

W.J. Rozendaal: Souvenir gothique

Deze van formaat bescheiden houtgravure maakte Rozendaal in 1934. Er zijn aan de centrale figuur nogal wat anatomische onregelmatigheden te ontdekken, met name de merkwaardige vergroeiing van de benen is opvallend. Wat de kunstenaar hiermee wilde uitdrukken, durf ik niet te zeggen. Hoogte en breedte van dit prentje zijn resp. 13,5x9,5 cm (hxb). In de benedenmarge bevindt zich rechts de signatuur in potlood.

Dirk van Gelder: Eenhoorn

Deze eenhoorn maakte Van Gelder als illustratie bij een gedicht van Adriaan Roland Holst, getiteld De Eenhoorn, dat in 1944 verscheen als eerste drukwerk van de Eenhoornpers. Deze bibliofiele pers werd gerund door Bredanaar C.J. (Karel) Asselbergs (1904-1974), die in het dagelijks leven directeur van een suikerfabriek was. Daarnaast hield hij zich onledig met het verzamelen van grafiek. Het prentje van Van Gelder is een houtgravure van 8,7x11,7 cm (hxb), rechtsonder gesigneerd met potlood. Onder het gedicht bevindt zich een nog kleinere houtgravure met een bloesemtakje, met daaronder de handtekening van de dichter.

Lou Strik: De kunstliefhebbers

Deze houtgravure laat de beschouwer veel ruimte voor fantasie en interpretatie, zoals dat bij Lou Strik wel vaker het geval is. De conclusie dat Strik geen al te hoge pet op had van de kunstliefhebber dringt zich op, maar kan er ook volkomen naast zitten. Verder laat ik de duiding van deze prent aan ieder persoonlijk over.  De gravure heeft de maten 25,1x17,6 cm (hxb), is rechtsonder gesigneerd met potlood en dateert van 1969.

Chris Lebeau: Portret Johan Wagenaar

Chris Lebeau was een zeer veelzijdig kunstenaar. Behalve met tekenen en schilderen hield hij zich bezig met het ontwerpen van glas, aardewerk, postzegels, boekbanden, dessins voor textiel en behang enz. En ook op het terrein van de grafiek liet hij zich niet onbetuigd, getuige deze litho met het portret van Johan Wagenaar (1862-1941). Wagenaar was componist, muziekpedagoog, dirigent en organist. Ter vergelijking een foto (die van oudere datum is dan de litho). De prent meet 38,5x30,5 cm (hxb) en is onderaan gesigneerd, zowel door Lebeau (links, met datering "1923") als door de geportretteerde (rechts). Lebeau, die ook politiek actief was, o.a. in het verzet tegen de Duitse bezetter, kwam op 2 april 1945 om het leven in concentratiekamp Dachau.

fotograaf onbekend (bron: www.opusklassiek.nl)

Bob Lokhorst: Boom

Het is herfst dus gewoontegetrouw vallen de bladeren. Bij deze boom is dat proces al afgerond. Dit exemplaar staat eenzaam in een leeg landschap, misschien ergens in Frankrijk, want veel van de landschappen van Lokhorst zijn in dat land te situeren. De vermelding in het Frans "gravure s. bois" links in de benedenmarge ondersteunt deze theorie enigszins. De Franse term 'gravure sur bois' kan zowel houtgravure als houtsnede betekenen, de Fransen nemen dat niet zo nauw... In dit geval hebben we met een houtsnede te maken. De prent is rechtsonder met inkt gesigneerd en het formaat ervan is 12,9x7,8 cm (hxb). Datering is mij niet bekend.

Jan van Keulen: "Reguliersbreestraat"

In 1936 verscheen er een map met zes stadsgezichten van Amsterdam, allemaal houtsneden, drie van de hand van Georg Ruijter en drie van Jan van Keulen. Afgezien van de zes stadsgezichten waren er een omslag en een inhoudsopgave, die ook beide als houtsnede waren uitgevoerd. Het omslag is verzorgd door Van Keulen, getuige zijn monogram linksonder in de afbeelding, en de inhoudsopgave waarschijnlijk eveneens. Het geheel was een project in eigen beheer, want beide kunstenaars worden op de titelpagina vermeld als drukker en uitgever. Als eerste van de 6 (nummer 2 van de map) zien we hier de Reguliersbreestraat, gezien vanuit de richting Rembrandtsplein met in de verte de karakteristieke contouren van de Munt. Aan de rechterkant de bioscoop Cineac, gebouwd in 1934 naar een ontwerp van architect Jan Duiker, een belangrijk vertegenwoordiger van de Nieuwe Zakelijkheid. De prent van Van Keulen meet 25,2x18,1 cm (hxb) en is rechtsonder met potlood gesigneerd. De houtsneden van omslag en inhoudsopgave meten resp. 22,6x9,5 cm en 19x8,4 cm (hxb).

Omslag

Inhoudsopgave

Harmen Meurs: Houtblok Portrait d'artiste

Soms komen er onverwachte zaken voor bij. Bijna 4 jaar geleden plaatste ik de prent "Portrait d'artiste" van Harmen Meurs. Onlangs heb ik het houtblok weten te verwerven waarvan deze houtsnede is afgedrukt. Het blok heeft uiteraard hetzelfde formaat als de prent: 30x21 cm (hxb). In de achtergrondpartij is de inkt van het blok verwijderd; of er is schoongemaakt of weggestoken, heb ik niet kunnen vaststellen.

Hub Levigne: "Briketmachine"

Nog maar een mijnbouw-gerelateerde prent: deze vroege kopergravure van Levigne toont een zg. briketmachine. Briketten zijn baksteenvormige blokken van geperste brandstof, in het geval van Levigne van steenkoolgruis. Er waren destijds in Zuid-Limburg diverse briketfabrieken. De staatsmijn Wilhelmina in Terwinselen (gemeente Kerkrade) had er een, en ook de Oranje-Nassau 2 in Schaesberg (tegenwoordig Landgraaf). De foto onder toont een briketmachine van de ON2, die veel overeenkomst vertoont met die van Levigne, maar ze zullen er wel allemaal ongeveer zo hebben uitgezien. De gravure dateert van 1927 en kent een formaat van 24,8x17 cm (hxb). In de marge linksonder bevindt zich de signatuur in potlood.

Bron: www.demijnstreek.nl

Heino Brüll: "Schacht Nulland"

Het mijnverleden van Zuid-Limburg is één van de thema's in het werk van deze kunstenaar. Hier zijn weergave van de schacht Nulland, destijds onderdeel van de Domaniale Mijn in Kerkrade. Het bouwwerk is gelegen (hoe kan het ook anders) aan de Domaniale Mijnstraat in Kerkrade en heeft tegenwoordig een museale functie. Brüll maakte deze litho, die 54x42,5 cm (hxb) meet, in 1983. Onder de prent een foto van de schacht vanuit een ander perspectief. 

Google Streetview © 2018 Google - opnamedatum juli 2017

Jan van Doorn: "De huizen"

Op deze houtsnede van Jan van Doorn figureert een rokende straatmuzikant met één van zijn toehoorders, met op de achtergrond twee flatgebouwen, waarnaar de titel waarschijnlijk verwijst. De prent is eenvoudig van opzet en uitwerking, met grote witte en zwarte vlakken, die fraai met elkaar in contrast én balans zijn. In de benedenmarge links de signatuur en de datering "1947", rechts de titel en de aanduiding van techniek en oplage "houtsnede 5/20".

Wim Zwiers: De heer Vijfvinkel

Deze houtsnede van Wim Zwiers dateert uit zijn jaren aan de Academie voor Beeldende Kunsten in Rotterdam, om precies te zijn uit het jaar 1944. De geportretteerde is een zekere heer Vijfvinkel, die met regelmaat model zat tijdens de tekenlessen. Deze afdruk is er een van een recente oplaag, die gemaakt is bij gelegenheid van het verschijnen in 2017 van een publicatie over het werk van de kunstenaar. In de benedenmarge vinden we de vermelding "Houtsnede X1", de oplage-aanduiding "400-122", de signatuur en de datering "1944", alles in potlood.

Theo Beerendonk: Mansportret en profil

Een (waarschijnlijk) vroege droge-naaldets van Beerendonk met een portret en profil van een oudere man met bril. Wie het is durf ik niet te zeggen. Het komt mij voor dat het oor van de geportretteerde zich niet geheel op de juiste plek bevindt; maar door daar over te vallen wordt het eigenlijk een kniesoor... De prent is rechtsonder in de druk gesigneerd, en in de marge met potlood. Lager in de benedenmarge bevindt zich in potlood ook de vermelding "droge naald", in het handschrift van de kunstenaar. De maten zijn 12,3x9,2 cm (hxb).

W.J. Rozendaal: Vuurwerk

Deze linoleumsnede uit 1946 toont een vuurwerk dat in volle gang is; rechtsonder de silhouetten van het publiek, in de achtergrond nog enkele personen, verder weg op zee een schip. Meer dan waarschijnlijk hebben we te maken met het vuurwerk dat in Scheveningen werd afgestoken op donderdag 15 augustus 1946, waarover de Nieuwe Leidsche Courant van 16 augustus 1946 berichtte (zie hieronder). Dat een 12-jarige jongen met oogletsel naar het Ooglijdersgesticht aan de Tasmanstraat moest worden afgevoerd, vermocht de pret nauwelijks te drukken... Rozendaal heeft de vuurwerkinstallatie bekroond met zijn eigen initialen. Misschien maakte hij deze prent ter gelegenheid van zijn verjaardag, op 14 december. Linksonder in de prent is de datering "Dec. 1946" te vinden, rechtsonder in de marge de signatuur, in inkt. De maten zijn 16,5x19,8 cm (hxb).

Bron: leiden.courant.nu

Charles Eyck: "Zaltbommel"

Hoog tijd voor wat kleur, daarvoor ben je bij Charles Eyck aan het juiste adres. Deze litho toont een overvloed aan blauwen, met centraal in beeld de bekende toren van de Sint-Maartenskerk, die de skyline van Zaltbommel al sinds de 15e eeuw domineert. Dit is met 50x60 cm (hxb) een grote prent te noemen. Rechtsonder bevinden zich, in potlood, de titel en iets links daarvan de signatuur en de datering. Deze laatste is verminderd leesbaar door een minieme beschadiging ter plekke, maar het jaartal is vrijwel zeker 1951.

Lou Strik: Het preutse wijnglas

Je moet er maar opkomen, maar dat was aan Lou Strik wel toevertrouwd; hij heeft talloze van dit soort fantasiecreaturen geproduceerd. Dit wijnglas houdt angstvallig zijn grote knuisten voor zijn kruis, met een blik van "heb-ik-wat-van-je-aan?". Deze prent is een houtgravure van 18,7x11,5 cm (hxb), te dateren op 1975. Rechtsonder bevindt zich de signatuur in potlood.

Piet Wiegman: Café

Op deze grote linoleumsnede, 34x42,5 cm (hxb), zien we een café-interieur met een tweetal klanten aan een tafel. De stemming zit er nog niet echt in... Het is een grof en spontaan gesneden prent, kenmerkend voor de stijl van deze Wiegman. Rechtsonder in de prent bevindt zich de signatuur, voor de zekerheid nog een keer herhaald in de benedenmarge.

Bob Lokhorst: "Flumet Savoie"

Flumet is een gemeente in de Franse Alpen in het departement Savoie, niet ver van de Italiaanse en Zwitserse grens, in een populair wintersportgebied dat ook in de zomer aantrekkelijk is voor toeristen. Deze kleine hoogdruk van Lokhorst geeft een indruk van het landschap, met besneeuwde bergtoppen in de verte. Behalve de titel en de signatuur is in de benedenmarge vermeld dat het een "gravure" betreft.  Omdat gravure in het Frans zowel -snede als -gravure kan betekenen, ga ik er maar van uit dat dit een hout- of linosnede is. Het formaat is bescheiden: 9,5x9,2 cm (hxb).

Piet Scheerder: "Anth. Breestraat"

Opnieuw een ansichtkaart van Amsterdam, uit de serie houtsneden van Piet Scheerder. Op hetgeheugenvannederland.nl vond ik onderstaande foto (fotograaf onbekend) van dezelfde locatie, maar van een iets hoger standpunt. Bij die foto staat als verklarende tekst: "prentbriefkaart van het poortje naar het voormalige Zuiderkerkhof in de Amsterdamse Sint Antoniesbreestraat, ca. 1940." Op de fotokaart zelf staat de tekst: "Oud Amsterdam, Joden Breestraat, gezicht vanaf Zuiderkerk." Dat zou moeten zijn: "gezicht richting Zuiderkerk". Misschien hoorde de op de foto afgedrukte tekst bij een andere prentbriefkaart. Op de onderste foto het poortje in de tegenwoordige situatie, met op de achtergrond de toren van de Zuiderkerk, in de steigers. De houtsnede op de kaart van Scheerder meet 12,5x9 cm (hxb), datering ontbreekt en is mij ook niet bekend.

Foto: Google Maps

Engelien Reitsma-Valença: "Ada en Frits"

Deze kopergravure toont de portretten en profil van Frits en Ada Reitsma-Kreiken, zwager en schoonzus van de kunstenares. De prent is zuiver lineair van uitvoering, arcering ontbreekt geheel (tenzij men de wenkbrauwen als gearceerd wil opvatten). Dit dubbelportret is  gemaakt in 1946, vrijwel zeker ter gelegenheid van het huwelijk van beide echtelieden, dat eveneens in 1946 werd voltrokken. De afmetingen zijn 20,3x15,8 cm (hxb).

Hub Levigne: De ontmoeting

Deze kopergravure van Levigne verscheen als bijlage bij het eerste nummer van het tijdschrift Halcyon, een uitgave van de bekende drukker/typograaf A.A.M. Stols (1900-1973). Het blad verscheen van 1940 t/m 1944, toen het door de Duitse bezetter wegens de heersende papierschaarste verboden werd. Het was gewijd aan het bibliofiele boek en de typografie en alles wat daarbij komt kijken, dus ook de grafische kunsten. Levigne vervaardigde deze prent (24x17 cm, hxb) in 1939. De signatuur linksonder is meegegraveerd in de plaat.

Heino Brüll: Vrouw met kruik

Deze hoogdruk-prent (waarschijnlijk linosnede) toont een vrouw in een interieur (keuken?) met een kruik en een kruk, maar Vrouw met kruik en kruk vond ik wat te ver gaan als titel... Het is een relatief vroeg werk, uit 1969, in een kleine oplage; dit is nummer 1 van 5. In de expressieve stijl en de spontane uitwerking doet deze prent sterk denken aan het linowerk van Aad de Haas; beide kunstenaars woonden en werkten binnen een straal van 5 km van elkaar, maar ik weet niet of er van rechtstreekse beïnvloeding sprake was. Deze lino meet 23x15,5 cm (hxb); in de benedenmarge bevinden zich vlnr de oplage-aanduiding, de vermelding "e.d." (= eigen druk), signatuur en datering.

Jacob Veldheer: "No. 3 Poissons"

Deze monumentale houtsnede is afgedrukt op dun Chinees papier.  Dit heeft door de jaren wel wat te lijden gehad, maar dat doet nauwelijks afbreuk aan de beeldende kracht van deze prent. We zien een diagonale compositie met twee vissen. Als titel heb ik de aanduiding links vlak onder de prent aangehouden (detail 1); verder weg in de marge staat ook nog vermeld "Jagende visschen" (detail 2), hetgeen de lading misschien nog beter dekt. Beide titels zijn in het handschrift van de kunstenaar. Het monumentale karakter van de prent is zeker deels te danken aan het formaat: 29,5x59 cm (hxb). Als datering heb ik op het internet 1915 aangetroffen; dat zal er niet ver naast zijn. Rechtsonder bevindt zich de signatuur in potlood.

detail 1

detail 2

Wim Zwiers: "Herinnering aan Holland"

Deze linosnede uit 1986 was Zwiers' bijdrage aan een uitgave van de Exlibriskring der Wereldbibliotheek Vereniging, ter gelegenheid van het 21 FISAE-congres in Utrecht, ook in 1986. FISAE staat voor Fédération Internationale des Sociétés d'Amateurs d'Ex-Libris. De titel van die uitgave was Van woord tot beeld; Nederlandse kunstenaars illustreren 10 gedichten. De prent van Zwiers werd afgedrukt bij een Spaanse versie (vertaling Francisco Carrasquer) van het beroemde gedicht van Hendrik Marsman, met de nog beroemdere openingsregels "Denkend aan Holland / zie ik brede rivieren / traag door oneindig / laagland gaan"; in de vertaling van Carrasquer: "Pensando en Holanda / la veo encintada / por sus mansos ríos / de plata y mercurio / cruzando indolentes / llanos infinitos". "De plata y mercurio" (= van zilver en kwik) is een dichterlijke toevoeging van de vertaler. Ook bij Zwiers dwalen de gedachten enigszins af, hij ziet voor zijn geestesoog vooral een vrouwelijk lichaam, maar dat behoort uiteraard tot de vrijheden van de kunstenaar. Het hier getoonde exemplaar is een losse afdruk, in de benedenmarge gesigneerd en gedateerd, onder vermelding van de titel en de toevoegingen "4e staat", "X3" (= linoleumsnede) en  "e.a." (= eigen afdruk of épreuve d'artiste). Het formaat is 10x8,1 cm (hxb).

Jean-Paul Vroom: Salomé en Johannes de Doper

Deze illustratie maakte Vroom voor de De Roos-uitgave uit 1950 van Oscar Wilde's eenakter Salomé. Wilde schreef dit stuk in 1891, in het Frans. Een Engelse vertaling volgde in 1894. Opvoering van het stuk was in Engeland aanvankelijk jarenlang niet mogelijk op grond van een wet die uitbeelding van bijbelse figuren op het toneel verbood. Het bijbelse verhaal komt voor in het evangelie van Matteus, hoofdstuk 14, en ook in dat van Marcus, hoofdstuk 6. De gelijknamige opera van Richard Strauss is op het stuk van Wilde geïnspireerd. Deze gravure meet 16x10,6 cm (hxb).

W.J. Rozendaal: Steigerend paardje

Nog een kleine houtgravure van Rozendaal; Asselbergs gaf deze de titel 't Protest; steigerend oud paardje mee. Dit is een van de oudste gravures van Rozendaal (opus nummer 8), te dateren op 1927. Als gezegd klein van formaat: 7,9x5,9 cm (hxb). Linksonder in de druk vinden we de initialen van de kunstenaar, rechtsonder in de marge zijn signatuur in potlood.

Theo van Hoytema: Vogeltje

Hagenaar Theo van Hoytema was een tekenaar/lithograaf, in wiens werk de natuur, en dan met name de vogel, centraal stond. Hij verwierf vooral faam met zijn kalenders voor de jaren 1902 t/m 1917. Ook daarin figureerden vogels, maar ook andere dieren. De hier getoonde prent is een litho waarop de hoofdrol is weggelegd voor een vogeltje, dat ik, als ornithobeet, niet nader durf te classificeren. De maten van deze steendruk zijn 30,5x48,8 cm (hxb); rechtsonder bevindt zich een signatuurstempel. Datering ontbreekt.

Lou Strik: Het gekroonde ei

Kunnen wij deze houtgravure als Strik's visie op het koningschap (of de monarchie) opvatten? Geen idee...  In ieder geval is het geen portret dat dat bij de beschouwer veel ontzag inboezemt: het ei vertoont barsten en de antropomorfe sokkel draagt ook niet direct bij aan de waardigheid van het geheel. Desondanks een fraaie prent met een formaat van 18,3x11,2 cm (hxb), te dateren op 1972.

Piet Wiegman: Woonwagen

Deze linosnede van Piet Wiegman toont een woonwagen aan de rand van een dorpje; het geheel is grof en spontaan gestoken, hetgeen de prent een expressionistisch karakter geeft. Of dit een weergave naar de werkelijkheid betreft, en zo ja, van welke locatie, is mij onbekend. De prent is 2x gesigneerd, rechtsonder in de prent en in de benedenmarge, en meet 35,5x50 cm (hxb). Datering ontbreekt.